Qa­ra­ci­yə­rin xü­su­si qu­ru­lu­şu

Hə­ya­tı­mız üçün ol­duq­ca bö­yük əhə­miy­yə­tə ma­lik olan qa­nı yo­rul­ma­dan or­qa­niz­min ən in­cə yer­lə­ri­nə da­şı­yan va­si­tə­lər ka­pil­yar­lar­dır. To­xu­ma­la­rın də­rin­lik­lə­ri­nə get­dik­cə in­cə for­ma alan ka­pil­yar­la­rın di­var­la­rı ve­na və ar­te­ri­ya­la­rın di­var­la­rın­dan da­ha in­cə­dir. Ke­çi­ri­ci­lik xü­su­siy­yə­ti­ni tə­min edən qu­ru­luş­la­rı sa­yə­sin­də to­xu­ma­lar­la qan ara­sın­da tə­nəf­füs qaz­la­rı, su, müx­tə­lif mi­ne­ral­lar, duz­lar, qi­da­lar, tul­lan­tı­lar, hor­mon­lar və mü­da­fiə sis­tem­lə­ri da­im hə­rə­kət­də­dir.

Baş­qa ka­pil­yar­lar­dan fərq­li ola­raq qa­ra­ci­yər­də­ki ka­pil­yar­la­rın di­var­la­rı qo­ru­yu­cu tə­bə­qə olan «əsas tə­bə­qə»dən məh­rum­dur.

Bu­ra­da «məh­rum» sö­zün­dən is­ti­fa­də et­mək əs­lin­də doğ­ru de­yil. Çün­ki bu­ra­da söh­bət şü­ur­lu bir «məh­ru­miy­yət»dən ge­dir. Baş­qa or­qan­lar­da «əsas tə­bə­qə» ol­du­ğu hal­da qa­ra­ci­yər­də­ki ka­pil­yar­lar­da bu tə­bə­qə ol­ma­dı­ğı­na gö­rə da­mar­lar­dan gə­lən qan dər­hal bir sün­gər ki­mi so­ru­lub qa­ra­ci­yər hü­cey­rə­lə­rin­də nə­za­rət­dən ke­çə­rək ol­duq­ca sü­rət­li və tə­sir­siz şə­kil­də or­qa­niz­mə çat­dı­rı­lır. Qa­ra­ci­yər öz funk­si­ya­sı­na uy­ğun bir qu­ru­luş sa­yə­sin­də qa­nı asan­lıq­la to­xu­ma­la­rı­na alıb nə­za­rət­dən ke­çi­rə bi­lir. Bu şə­kil­də ya­rat­dı­ğı bir çox pro­tei­ni də qan plaz­ma­sı­na bo­şal­da və qan­da do­la­şan öm­rü­nü ta­mam­la­mış yaş­lı erit­ro­sit­lə­ri tər­ki­bi­nə da­xil edib on­la­rı yox edə bi­lir.

Bu «əsas tə­bə­qə» qu­ru­lu­şu­nun qa­ra­ci­yər­də­ki ka­pil­yar­lar­da ol­ma­sı­nın nə qə­dər əhə­miy­yət­li ol­du­ğu­nu baş­qa bir mi­sal­la izah edək.

Su­yun yum­şaq tor­paq qa­tın­dan aşa­ğı his­sə­lə­rə sü­zül­mə­si onun üzə­rin­də gi­lə bən­zə­yən sərt tə­bə­qə olan tor­paq­dan keç­mə­sin­dən da­ha asan­dır. Əkin­çi­lər bit­ki­lə­rin di­bin­də­ki tor­pa­ğın su­yu da­ha yax­şı ke­çir­mək qa­bi­liy­yə­ti­ni ar­tır­maq üçün onu tez-tez bel­lə­yir­lər. Bel­lən­mə­miş tor­paq­da­kı bit­ki­lə­rin ya­ğış su­yun­dan fay­da­lan­ma­sı məh­dud­la­şır. Tor­paq mi­ne­ral­la­rın və su­yun bit­ki kök­lə­ri­nə asan­lıq­la çat­ma­sı üçün ke­çi­ri­ci qu­ru­lu­şa ma­lik ol­ma­lı­dır. Hə­min və­ziy­yə­ti qa­ra­ci­yər üçün dü­şün­sək gö­rə­rik ki, əsas tə­bə­qə ol­ma­dı­ğı­na gö­rə da­ha çox ke­çi­ri­ci olan qa­ra­ci­yər ka­pil­yar­la­rı qa­nı tez­lik­lə qa­ra­ci­yər hü­cey­rə­lə­ri­nə çat­dı­rır­lar.