Gi­riş: in­san or­qa­niz­mi­nə qı­sa­müd­dət­li sə­ya­hət

Bu blogda in­san or­qa­niz­min­də­ki bə­zi sis­tem­lə­rin ne­cə fəa­liy­yət gös­tər­mə­sin­dən bəhs edi­lir, bu sis­tem­lə­rin his­sə­lə­rin­dən nü­mu­nə­lər ve­ri­lir. La­kin in­san or­qa­niz­mi ilə bağ­lı ya­zıl­mış bir çox ki­tab­lar­dan fərq­li ola­raq bu ki­tab­da tez-tez vur­ğu­la­nan bə­zi mü­hüm mə­qam­lar var. Bu­ra­da mə­lu­mat­lar mü­fəs­səl şə­kil­də təd­qiq edi­lir, in­san or­qa­niz­mi­nin hər bir mil­li­met­rin­də­ki in­cə qu­ru­lu­şa nə­zər ye­ti­ri­lir, or­qa­niz­min ən in­cə yer­lə­rin­də mö­cü­zə­li pro­ses­lə­ri ye­ri­nə ye­ti­rən hü­cey­rə­lər, to­xu­ma­lar, mo­le­kul­lar və if­ra­zat­lar ön pla­na çə­ki­lir.

Bun­dan əla­və, blogda ye­ri gəl­dik­cə bu möv­zu­lar­la bağ­lı tex­ni­ki mə­lu­mat­lar da ve­ri­lir. Bu­ra­da­kı məq­səd in­sa­nın öz or­qa­niz­min­də­ki mü­rək­kəb qu­ru­lu­şu da­ha yax­şı dərk et­mə­si­ni tə­min et­mək, in­sa­nın öz or­qa­niz­min­də baş ve­rən pro­ses­lə­rə adi bir şey ki­mi ya­naş­ma­ma­sı­nı, oxu­cu­nu də­rin­dən dü­şün­mə­yə təş­viq et­mək­dir.

OR­QA­NİZM­DƏ­Kİ NƏQ­LİY­YAT ŞƏ­BƏ­KƏ­Sİ: QAN DÖV­RA­NI

İn­san or­qa­niz­min­də­ki pro­ses­lə­rin bö­yük bir his­sə­si qan döv­ra­nı­nın bir-bi­ri ilə bağ­lı olan həd­dən ar­tıq mü­rək­kəb qu­ru­lu­şu sa­yə­sin­də baş ve­rir. Qan döv­ra­nı sis­te­mi in­san or­qa­niz­min­də­ki təx­mi­nən 100 tril­yon hü­cey­rə­ni bir-bir gə­zə­rək qi­da­lan­dı­ran da­mar­lar şə­bə­kə­si­dir. Bu fə­sil­də ürək, da­mar­lar və qan ki­mi baş­qa bir çox his­sə­lər­dən iba­rət olan bu komp­leks sis­tem­lə bağ­lı in­sa­nın üzə­rin­də dü­şün­mə­si la­zım gə­lən möv­zu­la­ra to­xu­na­ca­ğıq.

Bə­də­ni­mi­zin için­də axan hə­yat ça­yı: qan

Bü­tün can­lı­lar­da hü­cey­rə­lə­rə qi­da mad­də­lə­ri­nin da­şın­ma­sı, ar­tıq mad­də­lə­rin or­qa­nizm­dən kə­nar­laş­dı­rıl­ma­sı və nə­fəs­lə alı­nan qaz­la­rın hü­cey­rə­lə­rə çat­dı­rıl­ma­sı ki­mi eh­ti­yac­lar qan döv­ra­nı ilə da­şı­nan mad­də­lər va­si­tə­si­lə ödə­ni­lir. İn­san­lar­da bü­tün bu pro­ses­lə­ri hə­ya­ta ke­çi­rən ma­ye isə «qan»dır.

Qa­nın hə­ya­ti əhə­miy­yət­li funk­si­ya­la­rı və mi­sil­siz xü­su­siy­yət­lə­ri. 1. Nəq­let­mə­yə ca­vab­deh­lik

Damarlarda hərəkət edən qan hüceyrələri

  Or­qa­niz­mi­mi­zin eh­ti­yac duy­du­ğu hər bir mad­də la­zı­mi or­qan­la­ra qan va­si­tə­si­lə da­şı­nır. Qlü­ko­za, amin tur­şu­su, vi­ta­min, mi­ne­ral­lar ki­mi qi­da­lar və ən əhə­miy­yət­li­si olan ok­si­gen bun­lar­dan bə­zi­lə­ri­dir. Bun­dan əla­və, qan hü­cey­rə tul­lan­tı­la­rı­nı top­la­yan bir zi­bil qu­tu­su ki­mi­dir. Or­qa­nizm­də olan təx­mi­nən 100 tril­yon hü­cey­rə­nin hər bi­ri­nin gün­də­lik hə­ya­ta ke­çir­di­yi pro­ses­lər nə­ti­cə­sin­də bə­zi tul­lan­tı­lar or­ta­ya çı­xır. Or­qa­nizm üçün zə­rər­li olan kar­bon­di­ok­sid və si­dik cöv­hə­ri ki­mi bu tul­lan­tı mad­də­lə­ri­nin hü­cey­rə­lər­dən kə­nar­laş­dı­rı­la­raq or­qa­nizm­dən xa­ric edil­mə­si də qan va­si­tə­si­lə hə­ya­ta ke­çi­ri­lir. Qan ar­tıq mad­də­lə­ri böy­rək­lə­rə da­şı­yır və bu mad­də­lər böy­rək­lər­də tə­miz­lə­nir. Hü­cey­rə­lər­də ya­ra­nan zə­hər­li kar­bon­di­ok­sid qa­zı da qan tə­rə­fin­dən ağ­ci­yər­lə­rə da­şı­nır və bu­ra­da or­qa­nizm­dən xa­ric edi­lir.

2. Əs­gər­lə­rin da­şın­ma­sı

Qa­nın baş­qa bir funk­si­ya­sı da xəs­tə­lik­lə­rə qar­şı mü­ba­ri­zə apa­ran mü­da­fiə sis­te­mi hü­cey­rə­lə­ri­ni da­şı­maq­dır. Or­qa­niz­mə da­xil olan vi­rus, bak­te­ri­ya ki­mi yad mad­də­lər qan­da olan an­ti­cism və ley­ko­sit ad­lan­dı­rı­lan mü­da­fiə­çi­lər tə­rə­fin­dən zə­rər­siz­ləş­di­ri­lir. Həm­çi­nin mü­da­fiə sis­te­mi hü­cey­rə­lə­ri qan ça­yı sa­yə­sin­də dai­rə­vi şə­kil­də gə­zir və bu­nun sa­yə­sin­də bü­tün or­qa­niz­mə nə­za­rət edir­lər. Bu­na gö­rə də or­qa­niz­mə da­xil olan yad mad­də dai­rə­vi hə­rə­kət edən bu mü­da­fiə hü­cey­rə­lə­rin­dən bi­ri tə­rə­fin­dən dər­hal mü­əy­yən edi­lə bi­lir (Or­qa­nizm­də­ki mü­da­fiə üçün bax: Ha­run Yəh­ya, «Mü­da­fiə sis­te­mi mö­cü­zə­si», Vu­ral nəş­riy­ya­tı).