Əzələlərdəki nəzarət sistemi

İn­san or­qa­niz­min­də­ki əzə­lə­lər nə­za­rət edi­lə bi­lən (ira­di) və nə­za­rət edi­lə bil­mə­yən (qey­ri-ira­di) əzə­lə­lər ol­maq­la iki ye­rə ay­rı­lır.

Nə­za­rət edi­lə bi­lən əzə­lə­lə­ri hə­rə­kət et­di­rə bil­mək üçün dü­şün­mə­li və qə­rar qə­bul et­mə­li­si­niz. Mə­sə­lən, qo­lu­nu­zu bük­mək is­tə­di­yi­niz za­man bey­ni­niz­dən gə­lən əm­rə əsa­sən əzə­lə­lər bir qə­dər yı­ğı­lır və hə­rə­kət baş ve­rir.

Qey­ri-ira­di əzə­lə­lə­rə nə­za­rət isə bi­zim is­tə­yi­miz­dən ası­lı de­yil. Nə­za­rət edi­lə bil­mə­yən əzə­lə­lə­rin funk­si­ya­sı hə­ya­ti əhə­miy­yət da­şı­dı­ğı üçün bu əzə­lə­lə­rin yı­ğı­lıb-açıl­ma­sı­na xü­su­si bir sis­tem (av­to­nom si­nir sis­te­mi) tə­rə­fin­dən nə­za­rət edi­lir. Bu­na gö­rə də ürə­yi­niz, mə­də­niz və ba­ğır­saq­la­rı­nız öz funk­si­ya­la­rı­nı si­zin ira­də­niz­dən ası­lı ol­ma­dan ye­ri­nə ye­ti­rir­lər. Bu, in­san hə­ya­tı üçün gö­rül­müş ol­duq­ca əhə­miy­yət­li bir təd­bir­dir.

Haq­qın­da bəhs edi­lən əzə­lə­lə­rin nə­za­rə­ti bu an­dan eti­ba­rən si­zin ix­ti­ya­rı­nı­za ve­ril­səy­di, nə olar­dı? Tə­səv­vür edək ki, or­qa­niz­mi­niz­də­ki nə­za­rət edi­lə bil­mə­yən əzə­lə­lər­dən yal­nız bi­ri­nə, mə­sə­lən, ürək əzə­lə­si­nə nə­za­rət si­zin ix­ti­ya­rı­nı­za ve­ri­lib. Bu hal­da heç bir iş­lə məş­ğul ol­ma­dan bü­tün vax­tı­nı­zı ürək əzə­lə­ni­zin yı­ğı­lıb-açıl­ma­sı pro­se­si­nə ayır­ma­lı olar­dı­nız. Çün­ki ürək əzə­lə­si­nin fəa­liy­yə­tin­də bir­cə an­lı­ğa da ol­sa ax­sa­ma ol­ma­ma­lı­dır. Bu və­ziy­yət hət­ta yat­dı­ğı­nız za­man da də­yiş­mir. Ürə­yi­niz siz yat­dı­ğı­nız za­man da fəa­liy­yət­də­dir, la­kin bu vaxt onun sü­rə­ti aza­lır. Bu hal­da siz ürək əzə­lə­ni­zin iş sü­rə­ti­ni də də­yi­şən və­ziy­yət­lə­rə gö­rə tən­zim­lə­mə­li olar­dı­nız. Gö­rü­nən odur ki, yat­dı­ğı­nız za­man ar­tıq ürə­yi­ni­zin fəa­liy­yə­ti­ni tən­zim­lə­yə bil­mə­yə­cə­yi­niz üçün ölü­mü­nüz qa­çıl­maz olar­dı.

Yal­nız bir­cə nü­mu­nə də əzə­lə­lər­də­ki qu­ru­lu­şun nə qə­dər hik­mət­li və qü­sur­suz ol­ma­sı­nın ay­dın­laş­ma­sı üçün ki­fa­yət­dir.

Or­qa­nizm­də nə­za­rət edi­lə bi­lən və nə­za­rət edi­lə bil­mə­yən əzə­lə­lə­rin var­lı­ğın­dan bəhs et­dik. Bu­nun­la ya­na­şı in­san or­qa­niz­min­də­ki bə­zi əzə­lə­lər də in­sa­nın bə­zən nə­za­rə­ti al­tın­da, bə­zən isə onun nə­za­rə­tin­dən kə­nar fəa­liy­yət gös­tə­rir. Mə­sə­lən, göz qa­pa­ğı­nı­zı həm is­tə­di­yi­niz, həm də is­tə­mə­di­yi­niz hal­da ref­lek­siv ola­raq açıb-bağ­la­ya bi­lir­si­niz. Bun­dan baş­qa, di­af­raq­ma əzə­lə­si də bu­nu is­tə­yən­də nə­za­rət edi­lə bi­lən bir əzə­lə­dir. La­kin o, gün­də­lik hə­yat­da av­to­ma­tik ola­raq fəa­liy­yət gös­tə­rir və nə­fəs alıb-ver­mə­yi­ni­zi tə­min edir.

Bun­la­ra bən­zər bir çox əzə­lə­nin də özü­nə­məx­sus fəa­liy­yət for­ma­la­rı var. İn­san bun­la­rın bir ço­xu­nun han­sı şərt­lər çər­çi­və­sin­də fəa­liy­yət gös­tər­mə­sin­dən, on­la­rın sü­rə­tin­dən və ya nə za­man iş­lə­yib nə za­man da­ya­na­ca­ğın­dan, han­sı yol­la ener­ji top­la­ya­ca­ğın­dan hət­ta xə­bər­dar da de­yil. İn­san onun or­qa­niz­min­də ya­ra­dıl­mış ide­al nə­za­rət sis­te­mi sa­yə­sin­də bun­lar haq­qın­da dü­şün­mək məc­bu­riy­yə­ti­ni də hiss et­mir. Ona ve­ril­miş bu yük­sək qu­ru­lu­şun mü­qa­bi­lin­də in­san­dan tə­ləb olu­nan iş yal­nız son­suz bir şəf­qət və mər­hə­mət sa­hi­bi olan Rəb­bi­nə şükr et­mək və Uca Al­la­hı ra­zı sa­lan əməl­lər­lə məş­ğul ol­maq­dır:

«Rəb­bi­nin ayə­lə­ri özü­nə xa­tır­lan­dı­rı­lar­kən on­lar­dan üz dön­də­rən, əv­vəl­cə et­di­yi gü­nah­la­rı unu­dan adam­dan da­ha za­lim kim ola bi­lər?! Onu an­la­ma­sın­lar de­yə, Biz on­la­rın qəlb­lə­ri­nə pər­də çə­kib, qu­laq­la­rı­na ağır­lıq ver­dik. Sən on­la­rı doğ­ru yo­la də­vət et­sən be­lə, on­lar əs­la haqq yo­la gəl­məz­lər» («Kəhf» su­rə­si, 57).